خودروتک بررسی می‌کند؛
تبعات سنگین پیش‌فروش های چشم بسته توسط خودروسازان
تابستان داغ برای خودرویی‌ها با سردی هرچه تمام‌تر به پایان رسید. فصلی که غیر از پیش‌فروش‌های جنجالی و ثبت‌نام‌های بحث‌برانگیز حاصل دیگری نداشت. حالا مشتری ایرانی مانده و خودرویی که هنوز قیمتش معلوم نیست. او حتی نمی‌داند که آیا در موعد مقرر می‌تواند به خودروی ثبت‌نامی به دستش می‌رسد یا خیر. خلاصه که آینده پیش‌فروش‌ها کاملاً مبهم است.
به گزارش خودروتک، با توجه به اینکه خودروسازان در ظاهر خصوصی اما در عمل تابع تصمیمات دولتی هستند، دو شرکت بزرگ تولیدکننده کشور، به‌نوعی با فشار مسئولان اقدام به پیش‌فروش محصولات خود کردند. البته باید این نکته را مدنظر قرار داد که اقدام خودروسازان در پیش‌فروش محصولات باید در شرایطی انجام شود که به برنامه آن‌ها در خطوط تولید و انجام تعهدات معوق خللی وارد نکند. در اینکه مسئولان و سیاست‌گذاران بخش خودرو، برای مهار نوسانات موجود از نسخه قدیمی پیش‌فروش استفاده کرده و تنها هدفی که دنبال می‌کنند، آرام کردن بازار است، شکی نیست؛ اما این سؤال مطرح می‌شود که چه دلایلی باعث شده خودروسازان به‌رغم تعهدات معوق و کاهش تیراژ که سبب جلوگیری از عرضه مطلوب خودرو به بازار شده است، حاضر به پیش‌فروش محصولات خود آن هم در شرایطی که این شرکت‌ها در زنجیره تأمین خود با مشکلاتی روبه‌رو هستند، شوند؟
این نکته را نیز باید در نظر گرفت که عدم‌تامین به‌موقع قطعات می‌تواند جدی‌ترین دلیل برای کاهش عرضه در ماه‌های آتی تلقی شود. به‌این‌ترتیب آیا می‌توان از پیش‌فروش‌های اخیر به‌عنوان قرص مسکن خودروسازان برای بازار یاد کرد یا اینکه تولیدکنندگان با هماهنگی وزارت صنعت، معدن و تجارت سیاست‌گذاری مناسبی برای تحویل به‌موقع خودروهای پیش‌فروش‌شده انجام داده‌اند؟ در نهایت اینکه این پیش‌فروش‌ها آیا برای تأمین نقدینگی کوتاه‌مدت برای خودروسازان صورت گرفته یا اینکه هدف غایی کاهش التهابات بازار بوده است.
راهی برای فرار از ورشکستگی؟
خودروسازان داخلی ازجمله ایران‌خودرو و سایپا برای رفع مشکلات خود و جلوگیری از ورشکستگی به پیش‌فروش خودرو با موعد تحویل بلندمدت روی آورده‌اند. بر اساس صورت‌های مالی که دو خودروساز بزرگ کشورمان به بورس ارائه داده‌اند، مشخص شد که ایران‌خودرو تا پایان شهریور 97 با ضرری بالغ بر 2 هزار و 567 میلیارد تومان مواجه است، درحالی‌که سرمایه ثبتی این شرکت حدود 1 هزار و 530 میلیارد تومان است. با توجه به آمار، نسبت زیان به سرمایه ثبتی شرکت ایران‌خودرو بیانگر عدد 1.7 درصدی بوده که زیان بیشتر از سرمایه را نشان می‌دهد. با توجه به صورت‌های مالی سایپا که به بورس ارائه شده نیز شرکت سایپا در نیمه نخست سال 97 بالغ بر 2 هزار 900 میلیارد تومان ضرر کرده، درحالی‌که سرمایه ثبتی آن حدود 3 هزار و 930 میلیارد تومان است. اگر سرمایه ثبتی را نصف کنیم نسبت زیان در برابر سرمایه حدود 50 درصد است. با این حساب، ایران‌خودرو و سایپا در نیمه نخست سال 97 با ضرر 5 هزار و 467 میلیارد تومانی مواجه بوده‌اند.
رکورد سرعت شکست
خودروسازان داخلی در بازار ملتهب روش‌های عجیبی برای عرضه محصولات در پیش گرفته‌اند و با توجه به شکست خوردن کمپین‌ها نخریدن و هجوم مردم برای پیش‌خرید خودرو، سایپا صفحه اینترنتی پیش‌فروش خودروهای خود را در فواصل زمانی کوتاه برای مدت 5 تا 20 ثانیه باز می‌کند. این اتفاق آن‌قدر سریع رخ می‌دهد که برخی را با این ابهام روبه‌رو کرده که آیا واقعاً کسی موفق به ثبت‌نام شده و یا این یک نمایش است؟ در این اوضاع، برخی خودروسازها، از فضا استفاده کرده و پیش‌فروش خودرو را در دستور کار قرار داده‌اند و شماری از محصولات‌شان را به فروش رسانده‌اند که از آن جمله می‌توان به سایپا اشاره کرد. سایپا امروز در اقدامی عجیب، شیوه قابل‌تأمل برای فروش خودرو در نظر گرفته بود و سامانه الکترونیکی فروش خود را هر پانزده دقیقه به مدت 5 تا 20 ثانیه برای مراجعین بازگشایی می‌کرد و دوباره این اتفاق 15 دقیقه بعد رخ می‌داد. حقیقتاً برای هر خودروسازی در جهان، این یک رویاست که با چنان استقبالی مواجه شود که برای فروش محصولاتش مسابقه بگذارد و محصولاتش را در فاصله 5 تا 20 ثانیه به فروش برساند. در این زمینه، احتمالاً با توجه به اینکه مردم انتخاب دیگری ندارند، احتمالاً سایپا امروز توانست رکورد سرعت در فروش خودرو را بشکند و بعید است حتی در سال‌های آینده، هیچ خودروسازی در سطح جهان بتواند محصولاتش را در این کسر از ثانیه بفروشد.
تأمین نقدینگی از جیب مردم
شرکت‌های خودروساز داخلی در واقع عملاً نقدینگی لازم برای تولید برخی محصولات خود به‌ویژه خودروهای مشترک با خارجی‌ها را از مسیر پیش‌فروش و با استفاده از سرمایه مشتریان تأمین کرده و می‌کنند، درست مانند واردکنندگان که آن‌ها نیز پول متقاضیان را سرمایه ورود محصولات مدنظر خود قرار داده‌اند. بررسی سیستم فروش واردکنندگان نشان می‌دهد بسیاری از این شرکت‌ها به‌دلیل معیوب بودن ساختار مالی و کمبود نقدینگی، ابتدا از مشتریان کسب سرمایه کرده و سپس اقدام به واردات کرده‌اند. این ماجرا نشان‌دهنده آن است که واردکنندگان نیز مشتریان را به‌جای بانک‌ها نشانده و از این روش (جذب نقدینگی از مسیر پیش‌فروش) ادامه حیات می‌دهند. اگرچه قوانین داخلی مانعی بر سر راه عرضه‌کنندگان خودرو برای جذب نقدینگی از سمت مشتری قرار نداده، بااین‌حال این روش در دنیا مرسوم نیست و از طرفی، عرضه‌کنندگان خودرو گاهی ضمن خروج از دایره قانون، با حواشی زیادی نیز مواجه شده‌اند. بنابر قوانین موجود، خودروسازان و واردکنندگان خودرو می‌توانند اقدام به پیش‌فروش محصولات خود کنند، بااین‌حال ملزم به رعایت مسائل مختلفی ازجمله کسب مجوز لازم از وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین تعیین دقیق قیمت و زمان تحویل هستند. بر این اساس، چه خودروسازان و چه واردکنندگان، باید قبل از هر پیش‌فروشی، مجوز لازم را از وزارت صنعت دریافت کرده و تعداد خودروهای مدنظر برای پیش‌فروش را با آن وزارتخانه هماهنگ کنند.
نگرانی از تحویل خودرو حتی بعد از 2 سال
آمارها نشان می‌دهد تولید و فروش خودرو در ایران‌خودرو در تیر ۹۷ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل با ۴۸ و ۶۳ درصد و در مقایسه با میانگین سه ماه اول ۹۷ حدود ۲۹ و ۳۸ درصد کاهش یافته است. کارشناسان می‌گویند تولید به میزان 50 درصد از برنامه عقب افتاده است و آمارهای ارائه‌شده از سوی ایران‌خودرو روی سایت کدال سازمان بورس هم این نکته را تأیید می‌کند. تولید که کاهش یابد، تحویل خودرو به افرادی که اقدام به پیش‌خرید آن کرده‌اند، هم به تعویق خواهد افتاد. با توجه به اینکه ایران‌خودرو بیش از ۴۹ هزار میلیارد ریال بدهی بانکی دارد و بیش از ۸۲ هزار میلیارد ریال پیش‌دریافت از مشتریان برای تحویل خودرو داشته، با بدهی جاری 131 هزار میلیارد ریالی و روند کاهش تولید، احتمالاً امکان تحویل خودرو به مشتریان خود را تا دو سال آینده هم نخواهد داشت. همچنین شرکت سایپا هم بالغ بر ۵۶ هزار میلیارد ریال بدهی بانکی دارد و بیش از ۵۱ هزار میلیارد ریال پیش‌دریافت از مشتریان برای تحویل خودرو داشته است؛ بنابراین مشخص نیست این شرکت چه زمانی بتواند خودروهای پیش‌فروش‌شده خود را تحویل دهد.
سازمان استاندارد در دام کار انجام‌شده
این مقام مسئول با اشاره به تحریم‌ها عنوان کرد اگر شرکت‌های خودروساز، تعهد بدهند که موارد جدید را در خطوط تولید خود رعایت کنند، با توجه به بازگشت تحریم‌ها، این امکان وجود دارد تا برای رعایت برخی از این موارد، فرصت دیگری به خودروسازان داده شود. از طرف دیگر بعد از اعمال تحریم‌ها، بازار خودرو به‌دلیل کاهش عرضه، وارد بحران شده است. وزارت صنعت تلاش کرده با فشار آوردن به طرف عرضه، بحران بازار را کنترل کند. دو شرکت بزرگ خودروسازی کشور در اثر این فشارها، پیش‌فروش محصولات خود را در دستور کار قرار دادند. چنانچه خودروهای پیش‌فروش شده نتوانند استانداردهای لازم را پاس کنند، این سازمان از پلاک شدن آن‌ها جلوگیری خواهد کرد. در شرایطی این سخنان گفته می‌شود که صنعت خودرو از خردادماه روند کاهشی در تیراژ داشته است؛ بنابراین به نظر می‌رسد سازمان ملی استاندارد در نهایت مجبور به تمدید مدت اجرایی شدن این استانداردها شود. البته نمی‌توان از این نکته هم گذشت که خودروسازان با علم به اینکه محصولات پرتیراژشان توانایی پاس کردن استانداردها را ندارد، به‌نوعی با زیرکی آن‌ها را در سبد پیش‌فروش خود قرار داده تا سازمان ملی استاندارد را در عمل انجام‌شده قرار دهند.
پیش‌فروش خودروهایی که قطعه ندارند؟
با به پایان رسیدن این پیش‌فروش‌ها و در مورخه 21 مهر 1397 مصاحبه‌ای از دبیر انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان در رسانه‌های منتشر شد که در این مصاحبه ذکر شده بود که تأمین قطعات موردنیاز بیش از ۱۰۰ هزار خودروی پیش‌فروش شده از سوی خودروسازان نیازمند ۶ هزار میلیارد تومان نقدینگی است. قطعه‌سازان در صورت تأمین شدن به‌موقع قطعات موردنیاز و ترخیص آن‌ها از گمرک و همچنین فراهم شدن نقدینگی موردنیاز، قادر به پاسخگویی به نیاز خودروسازان در برنامه پیش‌فروش‌ها خواهند بود. این مصاحبه ابهاماتی را در مورد این پیش‌فروش‌ها ایجاد کرد. ابهامات ایجادشده شامل این موارد بود که اولاً از این مصاحبه این‌گونه برداشت می‌شد که اگر نقدینگی موردنیاز قطعه‌سازان (6 هزار میلیارد تومان) تأمین نشود آن‌ها قادر به پاسخگویی به نیاز خودروسازان در برنامه پیش‌فروش خودروها نخواهند بود و ثانیاً به نظر می‌رسد خودروسازان قبل از آن‌که با قطعه‌سازان برای تأمین قطعات این خودروهای پیش‌فروش شده صحبت کنند و به توافق برسند اقدام به پیش‌فروش خودروها نموده‌اند.
دردی که دوا نمی‌شود
یکی از راهکارهایی که خودروسازان برای کاهش قیمت خودرو و تعادل قیمت بازار ارائه دادند این بود که خودرو را در تیراژ بالا پیش‌فروش کنند اما به نظر می‌رسد پیش‌فروش خودرو تأثیر چندانی بر آشفته‌بازار خودرو نداشته است، زیرا که این پیش‌فروش‌ها به‌طورمعمول در دوره زمانی طولانی صورت گرفته و تحویل هیچ‌کدام از خودروهای پیش‌فروش شده فوری نیست. درنتیجه پیش‌فروش‌ها تأثیر چندانی بر نوسانات بازار خودرو نداشته است. از طرف دیگر برخی خودروسازان سابقه خوبی در پیش‌فروش خودرو نداشته‌اند و اتفاقی که در بهمن موتور چند ماه پیش برای پیش‌فروش مزدا 3 افتاد، مؤید این موضوع است به‌طور مشخص در داستان پیش ثبت‌نام مزدا 3 یا مسئولان، برنامه از پیش تعیین‌شده‌ای برای سایت پیش‌فروش نداشتند و یا تخلفاتی از سوی مدیران خودروسازی صورت گرفت. اکنون ایران‌خودرو اعلام کرده که از امروز پیش‌فروش 53 هزار دستگاه خودرو را آغاز می‌کند و شرایط جدیدی برای ثبت‌نام کنندگان مقرر شده که پیش از این اعمال نشده بود. باید دید شرایط جدید ایران‌خودرو چه تأثیری بر کوتاه کردن دست دلالان از بازار خودرو و کاهش قیمت‌ها دارد هرچند که به نظر می‌رسد این‌گونه افراد راهی برای سوءاستفاده و خرید خودرو در تعداد بالا پیدا کرده‌اند و هیچ‌کدام از قوانین اعمالی تاکنون نتوانسته جلوی دلالان و واسطه‌های بازار خودرو را بگیرد.
چالشی به اسم نبود انضباط مالی
چنانچه بخواهیم تا بحران‌های موجود در صنعت خودرو چه در حال و چه در آینده و جلوگیری از ایجاد بحران جدید در این صنعت از ناحیه پیش‌فروش‌های جدید را شاهد باشیم، بیش از هر چیز باید نحوی قیمت‌گذاری را در این صنعت اصلاح کنیم. این کارشناس تأکید می‌کند که دیگر چرخ‌های صنعت خودرو با قیمت‌گذاری دستوری نمی‌گردد و باید دولت راه را برای تغییر در ساختار قیمت‌گذاری هموار کند. کاکایی می‌گوید: پیش‌فروش‌های جدید به دو دلیل نبود سرمایه در گردش در خودروسازی و تلاش برای سنگین کردن کفه تقاضا در بازار انجام گرفته است. بااین‌حال چنانچه قیمت‌ها اصلاح نشود، این پیش‌فروش‌ها منجر به افزایش زیان انباشته خودروسازان می‌شود و آن‌ها در تعهدات آینده با مشکل روبه‌رو می‌شوند. اولین نکته مدیریت و برنامه‌ریزی همه‌جانبه در شرکت‌های خودروساز و نکته دیگر، تهیه بسته انضباط مالی و ریاضت اقتصادی توسط آنان و اجرای این بسته تا عبور از چالش‌های پیش روی صنعت خودرو و جلوگیری از چالشی شدن تحویل خودروهای پیش‌فروش شده در آینده نزدیک است.
