قدیمی ترین خودروساز ایران | از جیپ و کادیلاک تا پارس خودرو
۶۵ سال پیش و در روزهایی که هنوز چیزی به اسم خودروسازی در خاورمیانه وجود نداشت، مردی بازرگانپیشه، ستونهای صنعت خودروی ایران را در کیلومتر ۹ جاده مخصوص بنا گذاشت و زمینهساز تولید شرکت جیپ ایران (پارسخودروی امروزی) شد.
به گزارش خودروتک به نقل از دنیای اقتصاد؛ جعفر اخوان روحیه بازرگانی داشت و در آن دوران خیلیها به خصوص طرفداران تولید ملی، این را نمیپسندیدند. احتمالا خود اخوان هم گمان نمیکرد شرکتی که تاسیس کرده، روزی به یکی از پایگاههای اصلی تولید خودرو در ایران تبدیل شود.
«جیپ ایران» دیروز و «پارس خودرو» امروز اما دوران پر فراز و نشیبی را در این ۶۵ سال پشت سر گذاشته و در حالی که میتوانست به یکی از شرکتهای پیشرفته حتی در سطح آسیا تبدیل شود، زیر سایه تصمیمات و سیاستهای دولتی ماند و در حد استحقاق خود رشد نکرد.
عمر پارسخودرو را میتوان به ۶ دوره خاص تقسیم کرد؛ دوران واردات، دوران مونتاژ کاری کامل، دوران سهامداری جنرال موتورز، دوران مصادره، دوران رنو-نیسانی و دوران تحریم. طبق آنچه در تاریخچه پارسخودرو آمده، سالهای اول عمر این شرکت به واردات خودروی مشهور آمریکاییها در آن دوران به نام «جیپ» گذشت و اصلا نام اولیه شرکت (بازرگانی جیپ ایران) نیز از همین خودرو برگرفته شده بود.
نام جیپهای وارداتی به ایران «ویلیز» بود و برای ایرانیهایی که آشنایی چندانی با خودروهای تولیدی دنیا در آن زمان نداشتند، لوکس و مجلسی به حساب میآمدند. با رونق گرفتن شرکت از ناحیه فروش خوب جیپهای آمریکایی، اخوان تصمیم گرفت به سمت مونتاژ محصول نیز برود، هرچند البته سیاستهای آن زمان مسوولان صنعتی کشور به خصوص رضا نیازمند، معاون وزیر اقتصاد و موسس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران نیز در چرخش اخوان به سمت مونتاژ نقش مهمی داشت. مونتاژ نیز مانند دوران واردات، بر پایه همان جیپ آمریکایی شکل گرفت، چه آنکه با تجهیز شرکت به خطوط ساخت و تولید، اولین خودروی به اصطلاح ایرانی با نام «شهباز» در سال ۱۳۳۸مونتاژ و وارد بازار شد.
مونتاژ جیپ به اخوان «مزه» داد، تا جایی که در همان سال به سراغ ساخت وانت رفت و «سیمرغ» را روانه بازار کرد. این وانت پر قدرت در آن دوران و با توجه به جادههای نه چندان هموار و استاندارد کشور، حسابی به کار میآمد و مشخص بود اخوان با سنجش بازار به سراغ مونتاژ سیمرغ رفته است. روند مونتاژ در شرکت بازرگانی جیپ ایران، در سالهای بعد نیز ادامه یافت، تا جایی که در اواسط دهه ۴۰، ضمن مونتاژ مدلهای به اصطلاح فیسلیفت جیپ، محصولاتی از دیگر خودروساز آمریکایی آن دوران (امریکن موتورز) نیز مهمان کشور شدند.
این خودروها که در اصل به «رامبلر» معروف بودند، در ایران با نام آریا و شاهین مونتاژ شدند و در فیلمهای قبل از انقلاب بسیار به چشم میآیند. با افزایش مدلهای تولیدی در «جیپ ایران»، این شرکت توانست تیراژ خود را در اواسط دهه ۴۰ به سالی بالغ بر دوهزار و ۶۰۰ دستگاه برساند که به هر حال برای آن روزگار تیراژ بدی به حساب نمیآمد، ضمن آنکه همزمان ایران ناسیونال (ایران خودروی فعلی) هم تاسیس و در حال رشد بود.
تا اوایل دهه ۵۰، شرکت جیپ ایران با همین منوال فعالیت خود را ادامه داد، تا اینکه اتفاق بزرگ افتاد. در سال ۱۳۵۲، خودروساز بزرگ آمریکایی – جنرال موتورز- پس از سالها همکاری با «جیپ ایران»، تصمیم گرفت بخشی از سهام این شرکت را بخرد که خرید. با انتقال سهام، شرکت «جیپ ایران» به «جنرال موتورز ایران» تغییر نام داد تا مسیر زندگی یادگار اخوان به کل و حداقل برای چند سال تغییری بزرگ را تجربه کند.
جنرال موتورز وقتی سهام پارس خودرو را خرید، برند مشهورش –شورولت- را راهی ایران کرد و آن را در مدلهای مختلف به تولید رساند. استقبال از این خودروها به حدی بود که شرکت توانست در عرض یک سال رکورد فروش هفت هزار دستگاهی را به ثبت برساند. موفقیت شورولت راه را برای ورود دیگر برندهای مشهور جنرال موتورز شامل بیوک و کادیلاک به ایران نیز باز کرد تا «جیپ ایران» پرستیژ خود را به عنوان شرکت عرضهکننده و تولیدکننده خودروهای لوکس حفظ کند.
«پارس خودرو» و انقلاب
با وقوع انقلاب ایران در سال ۵۷، شرایط شرکت جیپ ایران به سمت تغییراتی اساسی رفت. هرچند ارتباط «جیپ ایران» با جنرال موتورز تا یک سال و اندی پس از انقلاب نیز کم و بیش ادامه داشت، با این حال در سال ۱۳۵۹، خودروساز آمریکایی به رابطه با ایران پایان داد. چندی بعد نیز نام شرکت به «پارس خودرو» تغییر کرد تا زندگی جدید این خودروساز در دوران پس از انقلاب آغاز شود. با وجود درگیر بودن کشور با جنگ، پارس خودروییها توانستند با شرکت هندی ماهیندرا بر سر مونتاژ یکی از محصولات این شرکت که در ایران به «جیپ فرماندهی» معروف بود، به توافق برسند.