اختصاصی خودروتک؛
نگاهی به صنعت خودروسازی روسیه/تزارها در دنیای اتومبیل
ساده، بی‌روح و جان‌سخت. تمام خودروهای روسی در همین سه کلمه خلاصه می‌شوند. محصولاتی که توانسته‌اند از پس آب‌وهوا و اقلیم دشوار سردسیری با سربلندی بربیایند. خودروسازی این کشور با روحیه کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی، مفهوم پیدا کرد و توسعه یافت. شاید به همین دلیل باشد که علیرغم پیشینه درخشان و بعضاً طولانی‌مدت، نتوانسته‌اند خود را در میان نام‌های معروف آن‌طور که بایدوشاید مطرح کنند.
به گزارش خودروتک، بعد از فروپاشی شوروی و اتخاذ سیاست‌های جدید توسط دولت حاکم، کم‌کم پای برندهای نامی به روسیه باز شد و این آغازی بود بر نفوذ تکنولوژی و تولید محصولات زیباتر. بعد از این اتفاق، آرام‌آرام باب صادرات نیز باز شد ولی هم‌چنان می‌شد تفکر سنتی کمون‌ها را در چهارچوب اصلی و ساختار درونی اتومبیل‌سازان آنها مشاهده کرد. البته خودروسازان روسی ازآنجایی‌که بخش اعظمی از تولیداتشان به‌صورت بومی مصرف می‌شوند، هنوز آن نیاز حیاتی برای ورود به بازارهای جهانی را حس نکرده‌اند؛ اما با تمام این تفاسیر، ظهور برندهایی مانند لادا، گاز و کاماز با شهرتی جهانی، سبک منحصربه‌فرد روسیه در خودروسازی را بیش از هر چیز به رخ چینی‌ها کشید. در حال حاضر صنایع خودروسازی در روسیه باعث اشتغال به کار مستقیم بیش از 600 هزار نفر شده است. این عدد معادل یک‌درصد کل نیروی کار فدراسیون روسیه محاسبه شده است. این کشور در سال گذشته میلادی توانست رتبه پانزدهم کشورهای خودروساز دنیا را از آن خود کند. پایین‌تر از ترکیه و بالاتر از جمهوری چک. طبق بررسی‌ها، 11 شرکت خارجی اتومبیل‌سازی در روسیه فعالیت دارند که اکثر تولیداتشان را به خارج از این کشور صادر می‌کنند.
پیش از شوروی
ماشین‌آلات، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های امپراتوری روسیه به شمار می‌رفته است. تمرکز روی کشاورزی و حمل‌ونقل عمومی، یکی از علل پیشرفت و توسعه این صنعت بوده است. این علاقه به حدی بوده است که اولین خودرو با موتور 2 سیلندر بخار طی قرن 18، در روسیه تزاری تولید شده بود. نقطه عطف خودروسازی پیش از اتحاد جماهیر شوروی، در 1877 رخ داد. زمانی‌که فناوری استفاده از ترمز، جعبه‌دنده، یاتاقان و چرخ طیار وارد مهندسی خودروی آنها شد. در 1896 اولین خودروی بنزینی روس‌ها معرفی شد. باور نخواهید کرد اگر بدانید در 1899 رومانف پنجم یک اتوبوس برقی نیز ساخته بود. استفاده از موتورهای الکتریکی با باتری‌های قابل شارژ، به طرز گسترده‌ای تا پیش از انقلاب اکتبر سال 1917 رواج داشته است. روس‌های اولین تجربه مسابقه‌ای خود را در سال 1907 تجربه کردند؛ اما در حقیقت نخستین حضور آنها در یک رقابت معتبر به سال 1912 و شرکت در مسابقات رالی مونت‌کارلو با خودرویی موسوم به بالت بود. جذابیت مونت‌کارلو به‌حدی روس‌ها را تحت‌تاثیر خود قرار داده بود که تصمیم گرفتند یک رقابت اختصاصی را به اسم رالی سن‌پترزبورگ ترتیب دهند که اغلب به دلیل بدی آب‌وهوا از سوی شرکت‌کنندگان با استقبال روبه‌رو نمی‌شد. نیکولای دوم که شیفته خودرو بود، در سال 1916 دستور تأسیس شش کارخانه خودروسازی را دارد. بعدها از دل این کارخانه‌ها برندهایی هم‌چون ZIS و ZIL تولید شدند. بعد از انقلاب اکتبر، برند بالت ملی و تا سال 1922 تبدیل به یکی از خودروهای محبوب غالب مردم روسیه شد.
در دوران شوروی
بعد از تأسیس اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در 1922، رویکرد رهبران این کشور پهناور نسبت به صنعت خودروسازی تغییر گسترده‌ای کرد. درست در همان سال، با ورود اولین کامیون فیات ایتالیا به روسیه، رویکرد به صنعت خودروسازی یک‌شبه تغییر کرد. این کامیون بی‌اندازه از سوی روس‌ها با استقبال روبه‌رو شد. اوضاع به‌قدری جدی بود که در 1927 مذاکرات برای همکاری با فیات به‌منظور تولید آغاز شد. در 1929 فورد برای تولید مدل GAZ ابراز تمایل کرد. این برای صنعت کهنه خودروسازی شوروی یک نعمت به حساب می‌آمد. در سال 1930 اولین برنامه مدون حزب حاکم که به‌صورت 5 ساله تنظیم شده بود، ابلاغ شد. سیاست‌های بسته رهبران شوروی، کاری کرده بود که مردم خودروهایی با فناوری متعلق به حداقل 10 سال پیش را سوار می‌شدند.
بعد از شوروی
پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی در دسامبر 1991، گروهی موسوم به خودروسازان کشورهای مشترک‌المنافع شکل گرفت. مجموعه‌ای از خودروسازان شکست‌خورده و یا در آستانه ورشکستگی که ضربه سختی از فروپاشی درده بودند. از دست دادن حمایت‌های مالی و بروز بحران‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، دهه 90 را برای خودروسازان روسی بسیار تلخ و دردناک کرده بود؛ اما برخی از برندها مانند آوتوواز که از قبل همکاری خوبی را با جنرال‌موتورز استارت زده بودند، سر پا ماندند. با بهبود گام‌به‌گام اوضاع، در 1997 صنعت خودروسازی این کشور برای اولین‌بار یک رشد 13.2 درصدی را تجربه کرد. برند UAZ در همین دوران توانست در خارج از مرزهای روسیه به اقبال چشم‌گیری دست پیدا کند. فروش کامیون‌های کاماز به لطف برنامه‌های سازندگی دولت 52 درصد افزایش پیدا کرد. در سال 2000 این شرکت رکورد زد و فروشی بیش از 148 هزار دستگاهی را تجربه کرد. شاید دراین‌بین، موفق‌ترین برند، لادا بوده باشد. خودروسازی که به لطف همکاری سایه به سایه با فیات ایتالیا، راه و رسم خودروسازی به سبک اروپایی‌ها را خوب فراگرفته بود. این برند حتی در آن بحبوحه دهه 90 نیز توانسته بود صادرات قابل قبولی را انجام دهد. دولت فدرال روسیه در سال ۱۹۹۸ کلیات طرح توسعه صنعت خودروی کشور تا سال ۲۰۰۵ را موردبررسی و تصویب قرار داد. براساس این طرح، میزان عرضه خودرو به بازار داخلی روسیه در سال ۲۰۰۵ باید به رقم ۸۵.۱ میلیون دستگاه در سال می‌رسید که سهم خودروهای خارجی بین ۲۵ تا ۳۰ درصد اعلام شد. همچنین می‌بایست ۶۵ هزار دستگاه اتوبوس به بازار عرضه می‌شد که سهم واردات ۱۰ هزار دستگاه و سهم تولید داخلی ۵۵ هزار دستگاه در نظر گرفته شده بود. به اعتقاد کارشناسان، مهم‌ترین هدف از تصویب طرح مذکور ارتقای سطح رقابتی صنعت خودروی روسیه برای حضور مؤثرتر در بازارهای داخلی و بین‌المللی بوده است. صنایع خودروسازی روسیه متشکل از هفت شرکت اصلی و بزرگ است که درمجموع ۳۶۶۶ شرکت و کارخانه تولیدی را در برمی‌گیرد. تولیدکنندگان داخلی خودرو از دولت خواسته‌اند سطح عوارض واردات خودرو را بین ۲۵ تا ۳۰ درصد نگه دارد تا به‌این‌ترتیب حمایت‌های لازم از صنایع داخلی صورت گیرد. براساس آمار منتشرشده، به دلیل وجود تقاضای چشمگیر برای انواع خودرو در روسیه، این کشور در سال ۲۰۰۴ به‌عنوان یکی از ۱۰ بازار بزرگ خودرو در جهان مطرح بوده است. در همین سال بالغ‌بر ۳.۱ میلیون دستگاه به بازار این کشور عرضه شد.
ایام فعلی
روسیه به‌منظور نجات صنعت خودروسازی خود، تصمیم دارد تا 20 میلیارد روبل معادل 275 میلیون دلار را در نیمه نخست سال 2020 میلادی به این بخش اختصاص دهد. پس از کاهش قابل‌توجه فروش خودرو در روسیه به دلیل کاهش ارزش روبل و همچنین در پی کاهش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی و اعمال تحریم‌های غرب علیه مسکو در ارتباط با جنگ داخلی اوکراین، دولت تصمیم گرفته تا در قالب بسته کمک‌های مالی از صنعت خودروسازی در روسیه حمایت کرده و از سقوط بیشتر آن جلوگیری کند. دولت قصد دارد با ارائه تسهیلات مناسب به خریداران تقاضا را تحریک کرده و رکورد حاکم بر بازار خودروی روسیه را از بین ببرد. ارائه بسته حمایتی دولت روسیه در حالی اتفاق می‌افتد که براساس اطلاعات منتشرشده از سوی انجمن کسب‌وکار اروپا، بیشترین رکود در بازار خودروی روسیه در دو سال گذشته اتفاق افتاد و فروش خودرو در این کشور با افت 43 درصدی مواجه شده است. لازم به ذکر است که براساس گزارش‌های منتشرشده، چنانچه اقتصاد روسیه در پی کاهش شدید قیمت نفت‌خام در بازارهای جهانی و تحریم‌های اقتصادی آمریکا و اتحادیه اروپا علیه این کشور، وارد دومین سال رکود شود ممکن است صنعت خودروی این کشور با افت فروش بیشتری مواجه شده و 14 درصد دیگر از آمار فروش خودرو کاسته شود. او درباره راهکارهای روسیه برای تقویت خودروسازان داخلی تصریح کرد: دولت این کشور با وضع تعرفه ۲۵ درصدی بر واردات خودرو و حذف مالیات از تولیدکنندگان داخلی درصدد حمایت از این صنعت استراتژیک برآمد. موضوعی که تمایل خودروسازان خارجی برای سرمایه‌گذاری مشترک در این کشور را تقویت کرد، زیرا تولید محصولات شرکتی مانند رنو با این شرایط در روسیه ارزان‌تر و این موضوع به ایجاد سایت‌های مشترک ختم شد. بااین‌حال صنعت خودروسازی روسیه با آغاز تحریم‌های غرب علیه این کشور بار دیگر به چالش افتاد. از طرف دیگر کاهش ارزش روبل در مقابل دلار، به شرکت‌های خارجی حاضر در این بازار ضررهایی را متحمل کرد. کشوری مانند چین نزدیک به ۶۰ درصد از قطعات موردنیاز خودرو را داخلی‌سازی کرده و همین مسئله در رونق این صنعت مؤثر بوده است؛ بنابراین روسیه برای توسعه موفقیت‌آمیز در خودروسازی باید در ۲ بخش پلتفرم و قطعه‌سازی فعال‌تر شود و از وابستگی خود به شرکت‌های اروپایی بکاهد تا بتواند از ضررهای ناشی از رویکردهای سیاسی اروپایی جلوگیری کند. در این راستا، کارشناسان و فعالان حوزه خودرو پیش‌ازاین اعلام کرده بودند، در صورت ادامه یافتن وضعیت رکود در اقتصاد روسیه و عدم‌حمایت دولت روسیه از صنعت خودروسازی این کشور، تولید خودرو در روسیه کاهش خواهد یافت و ممکن است تنها یک‌میلیون و 100 هزار خودرو در بازار به فروش برسد.
